سپاه قدس و جایگاه متزلزل ایران در عراق آینده

خبرهای داغ سیاسی

• عواملی مانند رقبای منطقه‌ای مهم همچون عربستان سعودی، ترکیه، اهداف بلندمدت آمریکا و برخی نگرش‌های ویژه‌ی روسیه در حوزه تسلیحاتی و دفاعی که مجموعا کار را برای ایران دشوارتر کرده است.

 مدیریت دیپلماتیک  و سیاست خارجی در حوزه‌ی حساس سیاسی و امنیتی عراق در ۱۵ سال اخیر، نه در اختیار وزارت امور خارجه بلکه در دست نیروی سپاه قدس بوده، اما شواهد نشان می‌دهد که میزان نفوذ و توان‌مندی سپاه قدس در پرونده ی عراق، روز به روز کمتر می شود.

پس از آزاد شدن بسیاری از شهرهای عراق از جمله موصل از دست داعش، عراقی‌ها برگزاری یکی از کم رمق ترین انتخابات های چند سال اخیر را به نمایش گذاشتند و با مشارکت ۴۴ درصدی خود، نشان دادند که به آینده‌ی تحولات سیاسی کشورشان دل‌خوشی چندانی ندارند.

پس از آن انتخابات مملوّ از حاشیه، تهدید و ادعای تقلب و نیاز به بازشماری دستی آراء، یکی از نکاتی که بسیار مورد توجه قرار گرفت، پیروزی جناحی بود که نه تنها همسو با اهداف و برنامه های جمهوری اسلامی و سپاه قدس نیست، بلکه در مشی سیاسی و اجتماعی خود، گاهی به شکل شفاف و مستقیم و گاهی نیز به روش استعاری و نمادین، از ایران انتقاد می‌کند.

پیروزی ائتلاف سائرون به رهبری مقتدی صدر، مدیون سه عامل مهم بود:نخست اقدام جسورانه ی صدر در همراهی و ائتلاف با چهره‌های برجسته‌ی کمونیست. دیگر انتقادات مداوم جریان صدر علیه پدیده شومی به نام فساد مالی و عزم راسخ این گروه برای مبارزه با فساد و سوم سازماندهی مستحکم یاران صدر در بغداد و بسیاری دیگر از استان‌های شیعه نشین.

مقتدی صدر و ایران

سپاه قدس به دنبال آن بود تا پس از شکست داعش، بیشترین میزان افتخار و سود سیاسی و حزبی این پیروزی به جریان ملیشیایی حشد شعبی برسد و هادی العامری و یاران او با کسب آرای چند میلیونی عراقی‌ها، به عنوان نسخه و کپی جدیدی از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی این‌بار در عراق، صاحب بیشترین میزان قدرت شوند و رفته‌رفته به‌طور کامل، عراق را تحت سلطه‌ی خود درآورند.

اما این گروه در رقابت انتخاباتی دوم شد و جایگاه نخست به صدری‌ها رسید. مقتدی صدر در همان روزهای نخست پس از پیروزی اعلام کرد که در تشکیل دولت و در روند پس از آن نیز، منافع و مصالح عراق مستقل را در نظر خواهد گرفت و حاضر نیست از سیاست‌های ایران پیروی کند.

برخی از کادرهای برجسته این جریان، حتی پا را از این نیز فراتر نهاده و اعلام کردند که ایران و دیگران، باید رفته‌رفته فضای سیاسی عراق را ترک کنند.

در همین دوران بود که شک و تردید در انتخابات، بی‌کفایتی دولت در تامین آب و برق آن هم در روزهای داغ بهار و تابستان عراق و ماجرای دنباله‌دار فساد مالی، موجب اعتراضات گسترده خیابانی شد و صحنه‌ی عینی و واقعی تحولات سیاسی، اجتماعی و امنیتی عراق نشان داد که سپاه قدس با وجود تمام سرمایه‌گذاری‌های ۱۵ سال اخیر و به کارگیری هزاران نیرو و میلیاردها اعتبار، نمی‌تواند در مدیریت و کنترل فضا، به دولت عراق کمک کند.

در تشریح یکی از ابعاد شکست برنامه‌های سپاه قدس، همین بس که دولت نوری مالکی در طول دو بار تصدی قدرت، با وجود حمایت‌های همه‌جانبه ی ایران و تبعیت از سیاست مشت آهنین و مواجهه‌ی تند با دو جریان اهل سنت و کُردها، نه تنها با وجود درامدهای چند صد میلیارد دلاری نفت و کمک‌های بین‌المللی به وضعیت عراق سامان نداد، بلکه فساد را نهادینه‌تر کرد و شخص مالکی به عنوان امین‌ترین سیاست‌مدار مورد حمایت جمهوری اسلامی، مسبب بسیاری از فلاکت‌ها و مشکلات عراق شد.

شکاف در جریان شیعه

در جریان لابی‌گری‌ها و چانه‌زنی‌های مرسوم بعد از انتخابات اخیر، گروه های شیعه هنوز هم نتوانسته‌اند یک ائتلاف بزرگ  تشکیل دهند و دخالت مداوم قاسم سلیمانی و رفیق قدیمی او ایرج مسجدی، سفیر کنونی ایران در بغداد، نتوانسته این گروه‌ها را زیر یک چتر واحد گرد آورد.

در شرایط فعلی، دو گروه تحت امر نوری المالکی و هادی العامری تا حد زیادی تابع خواسته‌ها و اهداف ایران‌اند اما مقتدی صدر، حیدر العبادی و حتی عمار الحکیم، در تصمیم‌گیری های سیاسی و حزبی خود، در مسیر خواسته‌های سپاه قدس حرکت نمی‌کنند و روزبه‌روز مستقل‌تر می‌شوند.

اکنون این واقعیت بر همگان عیان شده که شکاف‌های عمیقی بین جریانات شیعی عراق به وجود آمده است و در چنین شرایطی، چانه‌زنی، معامله و توافق پیدا و پنهان و از سر ناگریزی سران شیعه با گروه‌های سنی و کُرد، فضایی به وجود می‌آورد که در آن، جمهوری اسلامی و سپاه قدس، هم‌چون سالیان قبل، نمی‌توانند به راحتی یکه‌تازی کنند.

عوامل دیگری را نیز نمی‌توان نادیده گرفت. عواملی مانند رقبای منطقه‌ای مهم همچون عربستان سعودی، ترکیه، اهداف بلندمدت آمریکا و برخی نگرش‌های ویژه‌ی روسیه در حوزه تسلیحاتی و دفاعی که مجموعا کار را برای ایران دشوارتر کرده است.

همچنین باید به این مساله نیز اشاره کرد که مواضع ایران در مورد رفراندوم جدایی کردها و نگرش تهران نسبت به جایگاه احزاب سنی در عراق، موجب شده که ایران در خاک عراق، نمی‌تواند با هر سه ضلع مثلث شیعه، سنی و کُرد، روابط حسنه داشته باشد و در مقاطع حساس در تصممیات و اقدامات آنان نقش متنفذی داشته باشد.

حیدر العبادی و هزینه‌ی استقلال در برابر ایران

حیدر العبادی نخست‌وزیر فعلی عراق در دو هفته‌ی اخیر، دو موضع و تصمیم مهم گرفته که هر دو آنها، قدرت‌نمایی و تمایل استقلال‌طلبانه‌ی او در برابر خواسته‌های جمهوری اسلامی ایران را نشان می‌دهد. او در گام نخست اعلام کرد که به خاطر منافع عراق، از تحریم‌های آمریکا پیروی کرده و با ایران معامله دلاری انجام نمی‌دهد.

در گام دوم نیز در یک اقدام سریع و قاطع، با برکنار کردن فالح فیاض رئیس حشد شعبی و مشاور امنیت ملی، نشان داد که با کسی تعارف ندارد و خود را نیازمند به اطاعت از اوامر تهران نمی‌بیند.

اما برخی از تحلیل گران بر این باورند که این مواضع عبادی برای او گران تمام شده و  او با این‌کار شانس دوباره نشستن بر کرسی نخست‌وزیری را از دست داده است. اکنون باید دید در هفته‌های آتی، در عراق چه روی می‌دهد و تصمیم‌گیری جریانات شیعی، سنی و کُرد، تا چه اندازه بر منافع و نفوذ آتی سپاه قدس در عراق، تاثیر می‌گذارد.

رخسار حقیقی عراق

آن چه که امروز (دوشنبه ۲ ستامبر) در پارلمان عراق روی داد نمونه ای از یک نابه‌سامانی و بلاتکلیفی سیاسی در یک کشور بیمار و آشفته بود که در آن، هیچکدام از احزاب و جریان‌های سیاسی آن دارای انسجام و وحدت کلمه نیستند و از لحاظ سلسله مراتب سازمانی و هماهنگی داخلی، نمایندگان گروه‌ها از رهبر خود تبعیت نمی‌کنند و به آسانی، دقایقی قبل از بازی، به راحتی به تیم رقیب می‌پیوندند.

امروز دیدیم که در بحث لابی‌گری و چانه‌زنی بین گروه‌های مختلف برای تشکیل ائتلاف بزرگ یا به قول خود عراقی‌ها «کتله‌ی اکبر»، چندین نماینده از احزاب مختلف شیعی، حزب خود را ترک کرده و به جریان رقیب پیوستند که این امر با توجه به آن که هر نماینده از یک لیست حزبی و انتخاباتی خاص، به مجلس راه پیدا کرده بود، نوعی عدم پایبندی به مبانی اخلاقی و بی‌تعهدی سیاسی و حزبی را القا می‌کند.

امروز در پارلمان عراق همچنین مشاهد شد که به ویژه سران گروه‌ها و جریانات مختلف شیعی، در مسیری حرکت می‌کنند که هیچکدام از آنها تابع نظرات تهران نیستند و برای کسب منافع، می‌توانند همدیگر را دور بزنند. بنابراین بر اساس رفتار کنونی احزاب و رویدادهای مرتبط با مجلس و کابینه، می‌توان گفت که در دوران آتی، ایران برای اعمال نفوذ بر گروه های مختلف عراقی، با مشکلات بیشتری روبرو خواهد بود.

زیتون-نیلوفر سعیدی