از گشت جندالله تا گشت ارشاد

خبرهای داغ سیاسی

• با نزدیک شدن به فضای انتخاباتی ۸۸، “ارتقاء امنیت اجتماعی” و برخورد با زنان بدحجاب به دلیل شرایط انتخاباتی به صورت موقت کنار گذاشته شد، اما در سال ۸۹ بار دیگر بازگشت “گشت های ارشاد” تحت عنوان “متذکرین” مطرح شد و آن ها شروع به فعالیت مجدد کردند. 

زمانی که به تصاویر دوران مبارزات مردمی قبل از بهمن ۵۷ نگاه می کنیم، شاهد هستیم زنان بسیاری که مقید به حجاب نبودند در این تصاویر دیده می شوند و نقش مهمی در مبارزات انقلابی داشتند. بحث حجاب از ابتدای انقلاب یکی از چالش های بزرگ برای حاکمیت بود. 

اجباری شدن حجاب در ایران از سخنرانی آیت الله خمینی در ۱۵ اسفند ۵۷ آغاز می شود، او به حضور زنان بی حجاب در وزارتخانه ها اعتراض کرد و خواستار حضور زنان با حجاب شرعی شد.

اما همین اظهار‌نظر آیت الله خمینی از سوی زنان سکولار و مخالف حجاب با اعتراضات گسترده روبه رو شد؛ نیروهای خودسر و کمیته های اوایل انقلاب شروع به سرکوب و برخورد با معترضین کردند. شدت این برخورد و تنش ها به قدری افزایش یافت که دفتر آیت الله خمینی مجبور به صدور اعلامیه در ۱۷ اسفند ماه شد: این اعلامیه هرگونه برخورد با زنان بی حجاب را ممنوع دانست و تنها نیروهای انتظامی و کمیته ها را موظف به برخورد دانست.

حجاب اجباری از ۱۴ تیر ۵۹ به شکل جدی در تمامی ادارات، سازمان ها‌ و مدارس اجباری و ورود زنان بی حجاب به این مراکز ممنوع اعلام شد، این روند تا رمضان سال ۶۰ ادامه داشت و در همان سال قوانین جدید برای حجاب مشخص شد.

می توان گفت آغاز برخورد گشت های ارشاد، حال تحت عنوان دیگری از همان ابتدای انقلاب وجود داشته و در تمامی ادوار حکومت در حال سرکوب و برخورد با زنان بر سر موضوع حجاب بودند.

با این که بی‌حجابی در تمام مراکز عمومی، دولتی و خصوصی ممنوع شده بود، اما قانون مجازات اسلامی در سال ۶۲  تصویب شد و براساس آن «زنانی که بدون حجاب شرعی در معابر و انظار عمومی ظاهر شودند به ۷۴ ضربه شلاق تعزیری محکوم می شوند».

برخورد کمیته‌ و قوانین مجازات اسلامی به این جا ختم نمی شوند؛ در سال ۶۲ بحث تازه ای تحت عنوان “بدحجابی” مطرح شد و کمیته های “جندالله” و “نیروهای مبارزه با منکرات” در همین دوره برای برخورد با “بدحجابی” تشکیل شدند و این کمیته ها در همان سال ها فجایع بسیاری مانند “فرو کردن پونز در پیشانی زنان” را رقم زدند.

موسوی تبریزی دادستان کل انقلاب در سال های ابتدایی انقلاب، در اردی بهشت ۹۷ در مورد برخورد گشت های ارشاد با زنان گفت: «گشت‌های ارشاد عملکرد موفقی نداشته و وضعیت حجاب حتی در خانواده های مذهبی بهتر از الان بود». (۱)

برخوردهای گشت های ارشاد و کمیته ها با روی کارآمدن دولت اصلاحات و به دلیل باز شدن فضای فرهنگی بسیار کم تر شد و مانند گذشته شکل محسوسی نداشت. تا این که در آخرین ماه های دولت اصلاحات در سال ۸۴ طرح گسترش حجاب و عفاف که از ابتدای دهه ۷۰ در دستور کار شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار داشت، به تصویب رسید که راهبردها و راهکارهای اجرایی هرکدام از دستگاه های در آن مشخص بود، اما این مصوبه اجرایی نشد. (۲) تا این که در سال ۸۵ طرح اصلاح شده ساماندهی مد و لباس در مجلس و شورای نگهبان به تصویب رسید. این طرح یک طرح زیربنایی در مبارزه با بدحجابی محسوب می شد و وظیفه دستگاه های دولتی در آن مشخص شد.

در همان سال مراجع تقلید مانند گلپایگانی، فاضل و مکارم از کم توجهی مسئولین دولتی به مسائل فرهنگی –به خصوص حجاب- ابراز نگرانی کردند. همین موجب شد که مجدد از سال ۸۶ گشت های ارشاد تحت عنوان طرح “ارتقاء امنیت اجتماعی” شروع به فعالیت کنند. سازمان‌‌ و ادارات بودجه های چند ده میلیاردی را جهت ترویج عفاف و حجاب تخصیص دادند.

با شروع مجدد فعالیت گشت های ارشاد و حمایت دولت وقت و حاکمیت از آن ها، برخوردهای شدیدتر با زنان انجام می شد. فرمانده انتظامی وقت تهران در سال ۸۷ زنان بدحجاب را به “مانکن های متحرک” تشبیه کرد. این برخوردها تا جایی پیش می رفت که بعضاً منجر به درگیری میان نیروهای انتظامی با زنان می شد. در همان زمان فیلم‌های تهیه شده از این درگیری ها در ابعاد گسترده انتشار یافت و انتقادات فراوانی را متوجه نیروی انتظامی کرد.

با نزدیک شدن به فضای انتخاباتی ۸۸، “ارتقاء امنیت اجتماعی” و برخورد با زنان بدحجاب به دلیل شرایط انتخاباتی به صورت موقت کنار گذاشته شد، اما در سال ۸۹ بار دیگر بازگشت “گشت های ارشاد” تحت عنوان “متذکرین” مطرح شد و آن ها شروع به فعالیت مجدد کردند. (۳)

برخورد گشت های ارشاد و نیروی انتظامی با زنان مجدد در سال ۹۰ افزایش یافت و اما این طرح تنها به خیابان ها محدود نشد و در سال ۹۱ گشت های ارشاد در محل کنسرت ها و مراکز خرید برای برخورد با زنان بدحجاب حضور یافتند. بار دیگر با نزدیک شدن به فضای انتخابات ریاست جمهوری در سال ۹۲ از فعالیت این گشت ها کاسته شد.

بعد از انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۲ برای مدت کوتاهی حضور گشت های ارشاد کم رنگ شد، تا این که ساجدی نیا فرمانده انتظامی تهران، در سال ۹۵ خبر از حضور هفت هزار نیروی نامحسوس جهت پیشبرد طرح ارتقاء امنیت اجتماعی داد. بخشی از وظایف این نیروهای نامحسوس مقابله با مصادیق بدپوششی، کشف حجاب در خودروها بود، اما این طرح با مخالفت های گسترده روبه رو شد. در همان سال مرکز پژوهش های مجلس گزارشی را منتشر کرد و طرح گشت های نامحسوس را ناموفق دانست که باعث ایجاد دورویی و نفاق در جامعه می شود و علت اصلی این عدم توفیق را نیز در فقدان مطالبه و خواست عمومی دانست.

در سال های اخیر تصاویر برخورد گشت های ارشاد با زنان در شکل گسترده ای در شبکه های اجتماعی انتشار یافته که مسئولین دولت و نمایندگان مجلس را نسبت به این برخوردها به واکنش وا داشته است. فاطمه سعیدی نماینده اصلاح طلب مجلس در سال ۹۶ در توئیتر خود در مورد برخورد با گشت های ارشاد با دختران نوشت: «ای کاش به جای گشت های ارشاد، ما گشت دروغ می گذاشتیم. دروغ و فساد را رها کردیم و گرفتار چند تار موی دخترانمان شدیم».

نزدیک به ۴۰ سال است که جمهوری اسلامی با تشکیل کمیته و گشت هایی مانند (جندالله، انصار و ارشاد) و سازمان های تبلیغات اسلامی سعی کرده با بدحجابی مبارزه کند و خواسته زنان را که حجاب اختیاری است، سرکوب کند. در همین مسیر صدها میلیارد تومان هزینه و فعالین زنان را سرکوب و زندانی کرده است. با این حال هیچ گاه نتوانسته جلوی این اعتراضات را بگیرد و در طول این سال ها همیشه شکست خورده است.

هرانا